Χρονογράφημα: Αλέξανδρος Κανελλόπουλος

Ο Αλέξανδρος Κανελλόπουλος (1913-1983) ήταν γιος του Νικολάου Κανελλόπουλου (1864-1936). Υστερα από τον θάνατό του στα 1936, ο γιος διετέλεσε διευθυντής της «Ανωνύμου Εταιρείας Χημικών και Λιπασμάτων», την οποία είχε ιδρύσει το 1909 ο Νικόλαος Κανελλόπουλος, αλλά και της «Ανώνυμης Αγγειοπλαστκής Εταιρείας “Κεραμεικός”».

Ο Αλέξανδρος Κανελλόπουλος από το 1936 ήταν και κυβερνητικός επίτροπος της ΕΟΝ, δεύτερος στην ιεραρχία της οργάνωσης μετά τον ίδιο τον Ι. Μεταξά.  Μένει να διερευνηθεί λεπτομερέστερα η σχέση της ΕΟΝ με την αυτοκίνηση, επομένως και του ιδίου, στο πλαίσιο, βεβαίως, «της στρατιωτικής προπαιδεύσεως» των μελών της οργάνωσης, αλλά και του θαυμασμού του Μεταξά για τη μοντέρνα τεχνολογία, τα οδικά και συγκοινωνιακά έργα, λόγου χάριν, ως συντελεστών της κοινωνικής προόδου, στο πλαίσιο της οργανωμένης κοινωνικής ρύθμισης.

Ξέρουμε, χάρη στον Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας Οργανώσεως Νεολαίας,

που συνέγραψε ο επιτελάρχης Ι.Η. Μουνδρέας και εξέδωσε η ΕΟΝ το 1938, ότι στις στολές των ειδικοτήτων, στις οποίες η εκπαίδευση δεν ήταν υποχρεωτική,

ένας αετός με ανοιχτά τα φτερά παρέπεμπε στην ανεμοπορία και ένας φτερωτός τροχός στους ποδηλατιστές, μοτοσυκλετιστές και αυτοκινητιστές.

Στο «Περί ειδικοτήτων» κεφάλαιο του Περί της ύλης της εκπαιδεύσεως-απασχολήσεως φυλλάδιο στις 43 διαφορετικές ειδικότητες με σαφήνεια συναριθμείται και «η οδήγησις  μηχανών». 

Στο φυλλάδιο, τώρα, Οδηγία εκπαιδεύσεως εις τα μέσα συνδέσμου και διαβιβάσεων, σε ό,τι αφορά τους διαβιβαστές και τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, αν δεν είναι πεζοί, μπορεί να κινούνται με ποδήλατο, ή με αυτοκίνητο και μοτοσυκλέτα, οπότε προβλέπεται να κινούνται με 25-60 χλμ. ανά ώρα, «απαιτούσιν, όμως, καλούς δρόμους και ειδικόν προσωπικόν».

Στο ίδιο φυλλάδιο, ενώ υπάρχουν τα σχετικά με την εκπαίδευση τηλεφωνητών, τηλεγραφητών, οπτιστών και ραδιοτηλεγραφητών, δεν υπάρχει λέξη για την εκπαίδευση των οδηγών αυτοκινήτου και μοτοσυκλέτας οι οποίοι, πάντως, βάσει του φυλλαδίου, που υπογράφει ο Αλέξανδρος Κανελλόπουλος, Οργάνωσις της Εκπαιδεύσεως, λάμβαναν πτυχία ειδικότητας.

Πάντως, τα μέλη της ΕΟΝ που επέβαιναν σε μοτοσυκλέτες εμφανίζονται ήδη από το 1938 σε φωτογραφίες εφημερίδων. Συχνά στις μοτοσυκλέτες διακρίνονται βαμμένες νεκροκεφαλές στα δοχεία καυσίμου και στα πίσω φτερά.

Η ΕΟΝ, με την ευκαιρία, προμηθευόταν μοτοσυκλέτες στο πλαίσιο του αντίστοιχου εξοπλισμού της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και της Γενικής Ασφάλειας. Πρόκειται για δίκυκλες και τρίκυκλες  πεντακοσάρες Νόρτον, BSA, επτακοσοπενηντάρες BMW R11 και R12, NSU 350 κ.εκ. Και 350 κ.εκ., καθώς και Χάρλεϊ Ντέιβινσον 1200 κ.εκ. Οι τελευταίες, μάλιστα, φωτογραφήθηκαν να παρελαύνουν στους αθηναϊκούς δρόμους ήδη από το 1935, πέντε χρόνια πριν από τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο.

Το Μηχανοκίνητο Τάγμα της Γενικής Ασφάλειας, επί τη ευκαιρία, αρχικά οργανώθηκε στο συνεργείο μοτοσυκλετών του Γιώργου Σάφου στη Λεωφόρο Συγγρού, και στη συνέχεια στο Σύνταγμα Μακρυγιάννη. Η έδρα του Τάγματος βρισκόταν στο κτίριο όπου στεγαζόταν η Γενική Ασφάλεια στην οδό Στουρνάρη.

Τον Αλ. Κανελλόπουλο, «αρχηγό της ΕΟΝ», θυμάται ο μαθητής τότε Δημήτρης Ν. Δημητρίου, ο «Νικηφόρος» της Αντίστασης, ο πρώτος μόνιμος αξιωματικός που βγήκε στο βουνό, διοικητής έπειτα του αρχηγείου Παρνασσίδος-Λοκρίδος-Δωρίδος και του 5ου Ανεξάρτητου Τάγματος Παρνασσίδος, να επισκέπτεται το σχολείο όπου φοιτούσε. «Παραταχτήκαμε στο προαύλιο – οι καθηγητές μας όλοι εκεί, οι Αρχές, οι κυρίες και δεσποινίδες του καλού κόσμου της μικρής κωμόπολης... Ξάφνου, ακούστηκαν απόξω αυτοκίνητα, χειροκροτήματα. Σταθήκαμε προσοχή. Μπροστά, ένας νέος άνθρωπος, ντυμένος με παράξενη χακί στολή, ροδοκόκκινος, με μάτια πεταγμένα έξω γκουρλωτά, με μεγάλα πεταχτά αυτιά, κρεμασμένα μάγουλα, μακρύ και πλακουτσωτό στο πλάι όλο το κεφάλι του. Προχωρούσε γρήγορα, σκουντούφλης, μα βάδιζε παράξενα, σαν νάταν κουρδισμένος και νάχε πάθει βλάβη ο μηχανισμός του. Μπήκε ανάμεσά μας και κτύπησε στα ρουθούνια το βαρύ, ενοχλητικό άρωμά του, πότε πότε σήκωνε τα γκουρλωμένα μάτια και κύταζε σαν του ’χαμε κάνει κάτι κακό, σήκωνε και το χέρι του λυγισμένο ορθή γωνία στον αγκώνα και με την παλάμη ανοιχτή και το κατέβαζε απότομα. Πέρασε έτσι όλη την παράταξη σώμα ξένο με εμάς, ύστερα βγήκε μπροστά, στάθηκε ξανά σκουντούφλης. Σήκωσε τέλος  ξανά το χέρι, μας έδειξε φάτσα την παλάμη του κι έφυγε το ίδιο όπως ήρθε κι αυτός και η συνοδεία του σα να τους κυνηγούσαν».  

Ο Αλ. Κανελλόπουλος, πάντως, θεωρείτο άνθρωπος με εξέχουσες οργανωτικές ικανότητες. Για να περιοριστούμε στα της αυτοκινήσεως, βάσει μαρτυρίας του Αλέξανδρου Δαρδούφα (προέδρου της ΕΛΠΑ από το 1977 έως το 1996, οπότε τον διαδέχτηκε ο Βασίλης Δεσποτόπουλος), ο Απ. Νικολαΐδης προόριζε τον Αλ. Κανελλόπουλο ως διάδοχό του στην προεδρία της ΕΛΠΑ εκτιμώντας ακριβώς τις οργανωτικές του ικανότητες.

Στο κιβωτίδιο 12 (1960) του Αρχείου Αλέξανδρου-Κωνσταντίνου Βούλτζου (ΕΛΙΑ), απόκειται κατάλογος των μελών της «Ecurie Hellas», τα οποία συναριθμούνται σε 70, και στα οποία περιλαμβάνονται ο Αλέξανδρος Κανελλόπουλος και η Εφη Κανελλοπούλου (Χλόης 23, Κηφισιά, τηλ. 01-437), αλλά και ο Ηλίας Μεταξάς (Στησιχόρου 15, τηλ. 72-166) και η Μπέσυ Αδοσίδου (Γ. Σισσίνη 21 , 70-586) - αν υποθέσουμε ότι η έρευνα ανοίγεται σε καινούργια μονοπάτια, καλό είναι να έχουμε υπόψη ότι οι διαθέσιμες αρχειακές πηγές είναι πάντοτε λιγοστές και αποσπασματικές…  

Παραθέτω διευθύνσεις γιατί (και) έτσι έχουμε ενδείξεις ώστε να συζητήσουμε για την κοινωνική διαστρωμάτωση όλων όσοι εμπλέκονταν στους αγώνες αυτοκινήτου στην Ελλάδα, εργασία που δεν έχει για την ώρα γίνει. 

Η άποψη ότι με τους αγώνες, στους οποίους ο Κανελλόπουλος αραιά και πού συμμετείχε με συνοδηγό τη συζυγό του Έφη, ασχολούνται άνθρωποι απλώς και μόνο επειδή αγαπούν το αυτοκίνητο και την αυτοκίνηση δεν μας βοηθά, αν σκοπός μας είναι να θεωρήσουμε τους αγώνες αυτοκινήτου στην Ελλάδα στο πλαίσιο των κοινωνικών τροπών και νοοτροπιών. Ισχυρίζομαι, δηλαδή, ότι οι αγώνες αυτοκινήτου συνιστούν και συστήνουν έναν δείκτη κοινωνικών νοοτροπιών. Αν είναι έτσι, η μελέτη της χωροθέτησης των συνεργείων, λόγου χάριν, που εμπλέκονταν στο σπορ, στον χάρτη της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και άλλων πόλεων πιθανόν αποκαλύπτει κοινωνικές διαδρομές, με την έννοια ότι μας επιτρέπει να συζητήσουμε για κοινωνικές διαστρωματώσεις.  

Ο Μηνάς Βουρδουμπάκης (1920-2009), άλλη εμβληματική προσωπικότητα των αγώνων αυτοκινήτου στη χώρα μας αυτός, θυμάται στην τελετή αποχαιρετισμού της προσκοπικής ομάδας στην οποία ανήκε, όταν διαλύθηκε για να ενταχθούν τα μέλη της στην ΕΟΝ, για να επιστρέψουμε σε αυτήν και στον Κανελλόπουλο, σε αυτό το κινούμενο… πίσω μπρος κείμενο, θυμάται και αφηγείται ότι «στο χορό της φωτιάς, πιαστήκαμε όπως συνήθως σταυρωτά κι εγώ είχα την τύχη να πιαστώ με το δεξί μου χέρι με τον τότε αρχηγό της νεολαίας Αλέξανδρο Κανελλόπουλο». Οταν τελείωσε η εκδήλωση, ο Βουρδουμπάκης αγόρασε οινόπνευμα για να ξεπλύνει τα χέρια του «από την επαφή ενός φ α σ ί σ τ α». 

Περίπου είκοσι χρόνια αργότερα, πάντως, ο Βουρδουμπάκης οδήγησε την BMW 1800 του Κανελλόπουλου -ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω,  είχε καταδικαστεί το 1949 από τα ελληνικά δικαστήρια για λαθρεμπόριο-, με συνοδηγό τον ιδιοκτήτη και έναν μηχανικό στο πίσω κάθισμα στο Ακρόπολις, και μας παραδίδει ένα «από μέσα» αδρό πορτρέτο του Αλέξανδρου Κανελλόπουλου ως οδηγού αγώνων - γραμματέα της ΕΘΕΑ το 1956, ενώ ασχολήθηκε διοικητικά με την ΕΛΠΑ, από διάφορες θέσεις: «Με τον Κανελλόπουλο συνοδηγό, τα πήγαμε μια χαρά […] Τον έβγαλα ασπροπρόσωπο, γιατί ο ίδιος δεν ήταν και τόσο καλός οδηγός. Δεν είχε μεγάλο σθένος. Ηταν πολύ συντηρητικός, ενώ ο αγώνας αυτός θέλει ευψυχία μεγάλη και τόλμη περισσή».