Διαβάσεις πεζών: Η ιστορία πίσω από τις μαυρόασπρες ρίγες των δρόμων


Οι διαβάσεις πεζών στη χώρα μας είναι από τις πλέον παρεξηγημένες, καθώς ελάχιστοι οδηγοί τις σέβονται. Ας δούμε όμως την ιστορία που κρύβουν.

Η είδηση είναι –ή θα έπρεπε να είναι- ήδη γνωστή στους εμπλεκομένους στα της αυτοκινήσεως στη χώρα μας: η πρώτη εν Αθήναις 3D διάβαση πεζών λειτουργεί δοκιμαστικά στον Δήμο Χαλανδρίου, γύρω από το 2ο Δημοτικό Σχολείο και το 2ο Νηπιαγωγείο. Στον τομέα πρωτοπορεί η πόλη της Νάουσας, με ομόλογη πρωτοβουλία στο ύψος του Λυκείου Νάουσας, σε συνεργασία με τον Δήμο, όπως και στην περίπτωση του Χαλανδρίου. Οι γραμμές της διάβασης στο Χαλάνδρι δίνουν την εντύπωση ότι αιωρούνται πάνω από το οδόστρωμα, δημιουργούν μια οφθαλμαπάτη και είναι ορατές από τους οδηγούς που προσεγγίζουν – η πρώτη παγκοσμίως αντίστοιχη διάβαση σκαρώθηκε στην Ινδία.

Η πρωτοβουλία του Δήμου Χαλανδρίου ανακαλεί μια διπλή επέτειο. Το 1949 τοποθετήθηκε σε δρόμο του Λονδίνου η πρώτη διάβαση ζέμπρα, τότε σε χρώμα μπλε-κίτρινο, δύο χρόνια πριν υιοθετηθεί, στις 31 Οκτωβρίου 1951, η γνωστή ασπρόμαυρη εκδοχή. Στις 8 Αυγούστου 1969, ο Σκοτσέζος φωτογράφος Ίαν ΜακΜίλλαν, με μηχανή Hasselblad με φακό ευρείας γωνίας 50 mm και διάφραγμα f22, φωτογράφησε τα τέσσερα «Σκαθάρια», τους Μπητλς, να περπατούν συγχρονισμένα στη διάβαση της Abbey Road – πρόκειται, βέβαια, για την εμβληματική φωτογραφία που κοσμεί το φερώνυμο άλμπουμ, που κυκλοφόρησε στις 26 Σεπτεμβρίου 1969.

Οι διαβάσεις πεζών έχον μακρά ιστορία – οι πρώτες είχαν εγκατασταθεί στην Πομπηία. Στο τέλος του 19ου αιώνα, ύστερα από το πρώτο στην ιστορία θανατηφόρο δυστύχημα με θύμα πεζό στις ΗΠΑ το 1899, υιοθετήθηκαν βαμμένα τμήματα ασφάλτου ως διαβάσεις πεζών, που νομοθετήθηκαν ύστερα από το 1910, λύση που υιοθέτησαν οι Γερμανοί κατά τον Μεσοπόλεμο στο Βερολίνο. Το 1924 τοποθετήθηκε το πρώτο χειροκίνητο φανάρι στην Ποστντάμερ Πλατς στο Βερολίνο, όπου σε ώρες αιχμής περνούσαν άνω από 20.000 αυτοκίνητα, ενώ υπήρχαν τερματικοί σταθμοί 26 γραμμών τραμ και 5 λεωφορειακών γραμμών – το κομφούζιο έχει θαυμάσια εξεικονίσει ο Γιόζεφ Ροτ στα Βερολινέζικαχρονικά του.

Την ίδια εποχή, τη δεκαετία του 1930, που οι Βρετανοί γενίκευαν η χρήση της τοποθετώντας καρφιά με πεπλατυσμένη τραπεζοπειδή και επίπεδη κεφαλή στα τμήματα δρόμων που προορίζονταν για τους πεζούς.

Το πρώτο φανάρι, ένα ανακατασκευασμένο φανάρι για χρήση στο σιδηροδρομικό δίκτυο με σηματοφόρους βραχίονες, τοποθετήθηκε στο Λονδίνο τον Δεκέμβριο του 1868, έμπνευση ενός μηχανικού σιδηροδρόμων, του Τζ. Π. Νάιτ, έγινε ηλεκτρικό και αυτόματο στις ΗΠΑ το 1912, εφεύρεση ενός αστυνομικού, και δύο χρόνια αργότερα απέκτησε κόκκινο και πράσινο χρώμα –δράστης, έτερος αστυνομικός-, για να γίνει τρίχρωμο τεσσάρων κατευθύνσεων το 1920, όσο τα αυτοκίνητα στους δρόμους αύξαναν και η ανάγκη οργάνωσης της διαχείρισης του δημόσιου χώρου, ο διαχωρισμός στις λειτουργίες του, συγκροτούσε επείγον πρόταγμα.

Ο προσδιορισμός «ζέμπρα» στη διάβαση που σήμερα μας απασχολεί αποδίδεται στον το 1947 υφυπουργό Μεταφορών της Μ. Βρετανίας επί κυβερνήσεως Κλέμεντ ‘Ατλη Λέοναρντ Τζέιμς Κάλαχαν –ναι, τον μετέπειτα πρωθυπουργό (1976-1979)-, ο οποίος και «χρεώνεται» τη γενίκευση της χρήσης στο Ηνωμένο Βασίλειο και, από εκεί, στην Ηπειρωτική Ευρώπη, αλλά και εκτός αυτής. Στη Βολιβία, για παράδειγμα, νέοι περφόρμερς έχουν σκαρώσει ολόκληρο δρώμενο, ντυμένοι στα ασπρόμαυρα, ώστε να πείσουν τους εποχουμένους να σέβονται τα δικαιώματα των πεζών στη χρήση του δημόσιου χώρου.

Οι μαυρόασπρες ρίγες στην άσφαλτο, οι ρίγες, δεν υποδηλώνουν τον διάβολο όπως στον Μεσαίωνα, ούτε την παραβίαση της κοινωνικής τάξης, όπως παλαιότερα. Επισημαίνουν πρωτίστως τον κίνδυνο, λειτουργούν μάλλον ως δηλωτικό σημείο, παρά ως σημάδι αποκλεισμού. Η οδική σήμανση χρησιμοποιεί απεριόριστα τη ρίγα. Παντού οι κόκκινες και λευκές ρίγες, που προειδοποιούν για κάποιο κίνδυνο, επιπολάζουν, εφιστούν την προσοχή, απαγορεύουν την πρόσβαση και συγχρόνως επισημαίνουν τα όρια. Πίσω από κάθε ρίγα, μαυροάσπρη, εν προκειμένω, υπάρχει η εξουσία, μια απαγόρευση και μια άδεια. Η ρίγα εγκαθιδρύει μια τάξη ανάμεσα στον άνθρωπο και στο χώρο, στον οδηγό, στον πεζό και στο δημόσιο χώρο της πόλης. Στη μαυρόασπρη ζέμπρα, ο πεζός, αυτός ο μικρός επαναστάτης, αυτός που επιλέγει τη χρονοφαγία, διακηρύσσει τα δικαιώματά του στο χώρο της πόλης. Στη διάβαση ζέμπρα, με ή χωρίς φανάρια, αυτός έχει την εξουσία. Και την επιβάλλει.