Θόδωρος Αγγελόπουλος και Μεγαλέξαντρος: Ο δύσβατος δρόμος για το Δοτσικό

Πρόκειται για δύο ταινίες που γυρίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή των Γρεβενών, η πρώτη, σε σκηνοθεσία του Γάλλου Κλωντ Μπερνάρ-Ωμπέρ, το 1961 στην περιοχή της «Γέφυρας του Σπανού», στις όχθες του Βενετικού ποταμού, η δεύτερη, σε σκηνοθεσία Θόδωρου Αγγελόπουλου, κατά κύριο λόγο στο χωριό Δοτσικό. Το Car and Driver ήταν εκεί και αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της ελληνικής αυτοκίνησης, του οδικού δικτύου της περιοχής προς το Δοτσικό και, επί τη ευκαιρία, την υποδοχή των πρώτων αυτοκινήτων στη Σαμαρίνα.  

Ο μεγάλος σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος τον χειμώνα του 1978 στην οδό Δαβάκη, τον -τότε- λασπωμένο, κεντρικό δρόμο του Δοτσικού, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας Μεγαλέξαντρος.

Τον χειμώνα του 1979-1980, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος επέλεξε το Δοτσικό για να γυρίσει το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας του Μεγαλέξαντρος. Ο Έλληνας σκηνοθέτης επέλεξε το εν λόγω χωριό που χρονολογείται από τον 16^ο αιώνα, γνωστό τότε ως Ντουσκό ή Ντουτσκό, 37 χλμ. από τα Γρεβενά, σε υψόμετρο 1.100 μέτρων, στον δρόμο από τα Γρεβενά προς τη Σαμαρίνα, «γιατί, πάνω απ΄όλα, είναι ένα χωριό που έχει παραμείνει όπως ήταν πριν εκατό χρόνια. Συνεπώς, ιδανικό για τις σκηνογραφικές ανάγκες που αφορούν την εποχή της ταινίας που είναι το 1900. Δεύτερο, γιατί είναι ένα χωριό που έχει τεράστιες δυνατότητες από την άποψη των οπτικών γωνιών, όπως είναι τοποθετημένο στην κοιλότητα της παλάμης του ενός χωριού. Σε ένα χωριό με πολλά επίπεδα δουλεύει κανείς πολύ καλά με την κάμερα. Τρίτο το χρώμα. Το χρώμα της πέτρας. Το γκρίζο- καφετί […] Ήθελα να είναι ένα χωριό βρώμικο, ένα χωριό χωρικών και βοσκών, πάνω απ’ όλα, στο οποίο να δείξω ότι η ζωή έχει σχέση με το χρώμα» – αλιεύσαμε τα παραπάνω από το βιβλίο, που καταγράφουμε στη Βιβλιογραφία, του Ιταλού ηθοποιού Μπρίζιο Μοντινάρο, ο οποίος συμμετείχε στην ταινία. Στο Δοτσικό, «τον χειμώνα φοβούνται να σταματήσουν ως και τα άγρια πουλιά», την εποχή των γυρισμάτων ήταν σκεπασμένο με ένα μέτρο χιόνι. «Η φτώχια του κόσμου εδώ», γράφει ο Ιταλός ηθοποιός, «πρέπει να είναι τεράστια. Σπιτάκια από λαμαρίνα, πέτρες, χαρτόνια και ξερά κλαδιά πλάι σ’ εκείνα φτιαγμένα με πέτρα».

Εξαρχής, το πρόβλημα που αντιμετωπίζει το συνεργείο είναι η πρόσβαση προς το χωριό. Επείγει να κατασκευαστεί το κομμάτι του δρόμου για να αρχίσουν τα γυρίσματα. «Εάν γίνει ο δρόμος θα κάνουμε την ταινία εδώ, αλλιώς τίποτα, δεν θα μπορέσουμε να κάνουμε τίποτα κι αυτό το βρίσκω λογικό», λέει ο Διευθυντής Παραγωγής. Ο Νομάρχης δείχνει διατεθειμένος να βοηθήσει. «Κύριε νομάρχη, ποια βοήθεια έδωσε η νομαρχία Γρεβενών στον Αγγελόπουλο για να γυρίσει την ταινία του;», ρωτάει τον νομάρχη ο Μοντανάρο. «Την πρώτη μέρα που ήρθα στα Γρεβενά, στις 12 Δεκεμβρίου 1979, η πρώτη αίτηση που είχα ήταν να βοηθήσω τον Αγγελόπουλο για τα γυρίσματα της ταινίας Μεγαλέξαντρος. Βασικά μου ζήτησαν να κατασκευάσω έναν δρόμο. Κι εμείς, την επόμενη μέρα, πήραμε την απόφαση να δώσουμε δύο εκατομμύρια δραχμές για να κατασκευαστεί ο δρόμος που οδηγεί στο Δοτσικό […] Κι έγινε αυτός ο δρόμος με τα 2 εκατομμύρια δραχμές που δόθηκαν από τη νομαρχία. Αυτήν τη στιγμή κατασκευάζεται […] Η Νομαρχία έδωσε δύο Land Rover και επίσης ένα Unimοg για τα γυρίσματα και τη μεταφορά των ηθοποιών εξαιτίας των κακών καιρικών συνθηκών», δήλωσε ο νομάρχης».

Αυτοκίνητα στην πλατεία του χωριού Αιμιλανός, βόρεια των Γρεβενών στα τέλη της δεκαετίας του 1920.

Η κατασκευή του δρόμου έμεινε, ωστόσο, στα λόγια. Στις 17 Ιανουαρίου, οι συντελεστές της ταινίας περιμένουν ένα εκχιονιστικό να καθαρίσει τον δρόμο από το χιόνι, ώστε τα δύο Land Rover στα οποία επιβαίνουν να μπορέσουν να φτάσουν στο Δοτσικό. Παρά τις αλυσίδες, γλιστρούν, ένα τρακτέρ ρυμουλκεί για λίγο τα δύο αυτοκίνητα, οι επιβαίνοντες κατεβαίνουν και αποφασίζουν να φτάσουν στο χωριό με τα πόδια. «Αφήνουμε πίσω μας το χωριό που λαμπυρίζει κάτω από τις αχτίδες του ήλιου και φαίνεται να γελάει, χλευάζοντας τους κόπους μας και πάνω απ’ όλα τις επιθυμίες και τις ελπίδες μας». Την επόμενη ημέρα νέα απόπειρα να φτάσουν οι άνθρωποι της ταινίας από το Δοτσικό, το μονότοξο γεφύρι του οποίου, που γεφυρώνει τον ποταμό Δοτσικιώτη, παραπόταμο του Βενέτικου ποταμού, δεσπόζει στην ταινία, στη Θεσσαλονίκη, μέσω Κοζάνης. «Ήδη λίγα χιλιόμετρα από τα Γρεβενά σπάει μία από τις αλυσίδες για το χιόνι, πιθανόν γιατί ήταν δεμένη με ένα σπάγκο, και χτυπάει με κάθε γύρο στη δεξιά πλευρά του αυτοκινήτου. Σταματάμε. Επιπλέον, λίγο πιο κει σκάει ένα λάστιχο ενώ διασχίζουμε μία λακκούβα εντελώς παγωμένη. Σωζόμαστε μόνο επειδή προχωράμε πολύ αργά σε παγωμένο έδαφος. Ο οδηγός βλαστημάει και κατεβαίνει. Κατεβαίνω κάτω κι εγώ […] Ο οδηγός κι εγώ προσπαθούμε να αλλάξουμε το λάστιχο. Από το κρύο και τον άνεμο διπλωνόμαστε στα δύο. Το λάστιχο τελικά βγήκε αλλά το αυτοκίνητο, με πάταγο, πέφτει πάνω στα χέρια του φτωχού ταξιτζή που για να κερδίσει δυόμισι χιλιάδες δραχμές μπήκε σε μια τέτοια περιπέτεια. Ο γρύλος έσπασε. Τα χέρια ματώνουν. Δεν ξέρουμε τι να κάνουμε […] Σταματάει ένα φορτηγό καμιόνι. Ο ταξιτζής μέσα στην αδυναμία του να συνεχίσει παρακαλεί τον νεαρό οδηγό, που στο ταξίδι του περνάει από την Κοζάνη, να μας πάρει μαζί του. Χωρίς να σκεφτώ πάνω από ένα δευτερόλεπτο, μεταφέρω με ακροβασίες όλες τις αποσκευές μας. Ανεβαίνουμε στην καμπίνα του οδηγού του φορτηγού και φεύγουμε», αφηγείται ο Μοντινάρο δίνοντάς μας πολύτιμες πληροφορίες για το οδικό δίκτυο της περιοχής και τις συνθήκες που επικρατούσαν σε αυτή την ξεχασμένη ακόμα και τη δεκαετία του 1980 γωνιά της Ελλάδας, ιδίως τον χειμώνα.

Όπως και το 1931

Οι συντελεστές της ταινίας ξεφτυαρίζουν οι ίδιοι τη λάσπη και το χιόνι, ώστε τα αυτοκίνητα να φτάσουν στο Δοτσικό. Αναλόγως και το καλοκαίρι του 1931, οπότε οι κάτοικοι της Σαμαρίνας άνοιγαν με φτυάρια και αξίνες τον δρόμο, ώστε πρώτη φορά να φτάσει αυτοκίνητο στο χωριό τους, ξεκινώντας από τη Λάρισα, ένα Ford Lincoln του Σαμαρινιώτη Ζήση Τσούρη, λάτρη της αυτοκίνησης, με τη βοήθεια και των επιβαινόντων στο αυτοκίνητο, οι οποίοι, επίσης, κατέβαιναν και άνοιγαν τον δρόμο. «Ο οδηγός», γράφει ο Βαγγέλης Νικόπουλος, o οποίος καταγράφει το αυτοκίνητο ως Pontiac, «ακολούθησε την πορεία του, πάνω σε φαρδιά μονοπάτια, από ράχη σε ράχη, πάνω σε δρομίσκους και βατές πλαγιές, με αποτέλεσμα να καταφέρει με τη βοήθεια των συγχωριανών του να φτάσει το αυτοκίνητό του στη Σαμαρίνα», όπου με ενθουσιασμό οι κάτοικοι το υποδέχτηκαν στην πλατεία της κοινότητας. Ο Τσούρης πιθανόν να εκπαιδεύτηκε ως οδηγός στο πλαίσιο της Μικρασιατικής εμπλοκής οδηγώντας Fiat 15ter τον Φεβρουάριο του 1921. Καταγράφεται ως κάτοχος Άδειας Οδηγού Αυτοκινήτου Οχήματος με ημερομηνία 27 Ιουλίου 1923, οπότε τον συναντάμε στον όρχο Αυτοκινήτων στη Θεσσαλονίκη.

Το αυτοκίνητο φτάνει στη Σαμαρίνα Γρεβενών. Πρόκειται για το Ford Lincoln του Σαμαρινιώτη Ζήση Τσούρη. "Εγώ θα ανοίξω δρόμο", είχε δηλώσει και το έκανε με τη βοήθεια των κατοίκων του χωριού. Το αυτοκίνητο υποδέχθηκε σε πανηγυρικό κλίμα σύσσωμο το χωριό σε πανηγυρικό κλίμα, το καλοκαίρι του 1931.

Λίγο αργότερα, ο Στέργιος Τέγος έκανε με επιτυχία ανάλογη προσπάθεια, με αυτοκίνητο, επίσης, Ford, αναλόγως με την αποφασιστική συμβολή των κατοίκων – το αυτοκίνητο κατά την επιστροφή του υπέστη σοβαρή βλάβη και εγκαταλείφτηκε στην περιοχή «Χάνι του Λόλα». Ανταλλακτικά του αυτοκινήτου φυλάσσονταν για πολλά χρόνια στο σπίτι της οικογένειας. Αυτοκίνητα φαίνεται από φωτογραφίες εποχής ότι κυκλοφορούσαν στην περιοχή από τα τέλη της δεκαετίας του 1920, λόγου χάριν στο χωριό Αιμιλιανός ή πάνω στη γέφυρα του ποταμού Βενέτικος.

Βόλτα με αυτοκίνητο Chevrolet του 1929. Γέφυρα Βενέτικου ποταμού.

Ο αδελφός του Στέργιου Τέγου, Μιχάλης, αυτοκινητιστής και ο ίδιος, ήταν εκείνος που συνέλαβε την ιδέα σχεδιασμού του πρώτου αμαξιτού δρόμου προς τη Σαμαρίνα. Έτσι, το 1951 έθεσε το θέμα στο ΔΣ του Συνδέσμου Σαμαριναίων Θεσσαλονίκης, προτείνοντας αρχικό προϋπολογισμό 35.000 δρχ. Μέρος του ποσού καλύφθηκε από τον ίδιο τον Τέγο. Εντέλει, ο πρώτος αμαξιτός δρόμος προς τη Σαμαρίνα παραδόθηκε στις 14 Αυγούστου 1953.

Αλλά το Δοτσικό έπρεπε να περιμένει μέχρι τη δεκαετία του 2000 για να αποκτήσει τον δικό του ασφαλτοστρωμένο δρόμο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βαγγέλης Νικόπουλος, Γρεβενά 1912-1940. Φωτογραφικά Ντοκουμέντα & Τεκμήρια, ιδιωτική έκδοση, Θεσσαλονίκη 2020.

Βαγγέλης Νικόπουλος, Γρεβενά. Πόλη του μόχθου, 1904-1993. Μαρτυρίες, ιδιωτική έκδοση, Θεσσαλονίκη 2022.

Brizio Montinaro, DiarioMacedone. Con Anghelopoulos sul set di Allesandro il Grande, Edizioni il Formichiere, Μιλάνο 1980.