Πότε ασφαλτοστρώθηκαν οι πρώτοι δρόμοι της Αθήνας


Ύστερα από τους Ολυμπιακούς Αγώνες και ενώ ο νέος αιώνας κάνει τα πρώτα σταθερά βήματά του, οι δρόμοι της Αθήνας αρχίζουν να ασφαλτοστρώνονται, σε μια πρωτεύουσα που διστακτικά εκμοντερνίζεται  και καθ' οδόν.

  • ΚΕΙΜΕΝΟ: ΗΛΙΑΣ ΚΑΦΑΟΓΛΟΥ
  • 5/8/2022

Το  1884 οι δρόμοι της Αθήνας είχαν πλέον γίνει επώνυμοι. Ο επόμενος Δήμαρχος, ο Τιμολέων Φιλήμων (1887-1891) έδωσε προτεραιότητα στα έργα οδοποιίας.  Ήταν μάλλον ο πρώτος δήμαρχος που συνειδητοποίησε ότι προγραμματισμένη και συστηματική εργασία και  επενδύσεις, μεγάλα έξοδα,   τα  σχετικά  έργα δεν επρόκειτο αν αποδώσουν. Έτσι, στο πλαίσιο της συζήτησης για τον προϋπολογισμό του Δήμου το 1889 πρότεινε σύναψη δανείου 300.000 δραχμών. Το ποσό αυτό θα αφορούσε, σύμφωνα με την εισήγηση του δημάρχου, στη σκυρόστρωση των κυριότερων οδών, στην κατασκευή και επισκευή αγροτιών οδών, στην κατασκευή ρείθρων και στην αγορά δύο οδοστρωτήρων. Το δάνειο συνομολογήθηκε στο τέλος του 1889, με τόκο 7%.

Έτσι, από τις αρχές της επόμενης χρονιάς, έγιναν πολλά έργα, η εικόνα βελτιώθηκε, όχι όμως και η καθαριότητα των δρόμων, με τη σκόνη να ταλαιπωρεί τους Αθηναίους. Τον Φιλήμονα  διαδέχεται ο Μιχαήλ Μελάς (1891-1894), οπότε επιστρώνονται οι κυριότερες αρτηρίες της Αθήνας, αλλά οι δρόμοι καταβρέχονται πλημμελώς, οι πολίτες αδιαφορούν, αναλόγως και η Αστυνομία. Επί Δημαρχεύοντος Λάμπρου Καλλιφρονά (1895-1899), ο οποίος διαδέχτηκε τον επί 13 μήνες Δημαρχεύοντα Δημήτριο Σηλυβριώτη,  η τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 επέβαλε τη γενικευμένη επισκευή των  δρόμων, ώστε η Αθήνα να ευπρεπιστεί, ενόψει της άφιξης των ξένων αντιπροσωπειών. Έτσι, τον Φεβρουάριο του 1896 διατέθηκε κεφάλαιο 100.000 δραχμών για την επίστρωση οδών και πλατειών, δεδομένου και του ότι ο Καλλιφρονάς, υποψήφιος του πανίσχυρου Δηλιγιαννικού κόμματος, είχε εκλεγεί με ισχυρή πλειοψηφία. Ακριβώς το 1896  έγινε προέκταση της οδού Πινακωτών, της σημερινής Χαριλάου Τρικούπη,  διαμορφώθηκε η οδός Λυκείου και χαράχτηκε η οδός που οδηγούσε από το κέντρο της Αθήνας στο Χαλάνδρι. Δύο χρόνια αργότερα χαράχτηκε κα κατασκευάστηκε η οδός Στησιχόρου, ενώ ολοκληρώθηκε ο εκβραχισμός στην προέκταση της οδού Ομήρου.  Διαμορφώθηκαν, επίσης και παράλληλα, πολλοί μικροί δρόμοι,  κυρίως πάροδοι των βασικών αρτηριών. Συγχρόνως,  όλοι οι δρόμοι έγινα επώνυμοι και αναρτήθηκαν οι σχετικές πινακίδες.

Τελευταίος Δήμαρχος του 19ου αιώνα υπήρξε ο Σπύρος Μερκούρης, του οποίου η θητεία κάλυψε και τα πρώτα επτά χρόνια του 20ού αιώνα. Πρώην διευθυντής του Δημοτικού Νοσοκομείου «Η Ελπίς» (εκεί όπου σήμερα στεγάζεται το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων),  εξελέγη πρώτη φορά το 1899 και στη συνέχεια το 1903. Παρέλαβε οδικό αστικό δίκτυο το οποίο, παρά τις προσπάθειες των προκατόχων του,  με μεγάλη δυσκολία θα μπορούσε να επιδιορθωθεί. Το σύστημα σκυρόστρωσης με ασβεστόλιθο, αλλά και η κακή εκτέλεση των έργων από συνεργαζόμενους με τον Δήμο εργολάβους, διαιώνιζαν παρά αποκαθιστούσαν τα προβλήματα, έτσι ώστε με την πρώτη δυνατή μπόρα οι δρόμοι μετατρέπονταν σε χειμάρρους. Εν προκειμένω, ακριβώς όταν η πλημμύρα της 6ης  Νοεμβρίου 1899  κατέστρεψε ην πλειονότητα των δρόμων της Αθήνας, ο Μερκούρης ανέλαβε τα καθήκοντά του.

Η Δημοτική Αρχή  πήρε ζεστά το θέμα της επιδιόρθωση  των δρόμων μετατρέποντας την Αθήνα σε τεράστιο εργοτάξιο. Μηχανικοί, εργολάβοι, επιστάτες βρίσκονταν παντού όπου το καθήκον τους καλούσε,  το ίδιο αι ο δήμαρχος αυτοπροσώπως. Το σύστημα σκυρόστρωσης, πάντως, δεν εγκαταλείφθηκε, παρότι δαπανηρό και αναποτελεσματικό, γιατί η αντικατάσταση από πιεστή άσφαλτο του οδοστρώματος σε όλους τους δρόμους απαιτούσε  μελέτη και χρόνο. Με πιεστή άσφαλτο, πάντως, πάχους 7 cm καλύφθηκε το  1905 μέρος της οδού Αιόλου  και αργότερα το ίδιο έτος, η Πανεπιστημίου, η Σταδίου,  οι δρόμοι γύρω από την Πλατεία Συντάγματος, όπως η Φιλελλήνων.  Από τα περίπου 350.000 m2 της συνολικής επιφάνειας των δρόμων της πρωτεύουσας κατά το 1900 σκυροστρώθηκαν 76.731 m2.   

Μέχρι το  τέλος της οκταετίας Μερκούρη, πάντως, είχαν επιστρωθεί επανειλημμένως όλοι οι δρόμοι της πρωτεύουσας, μεγάλοι και μικροί. Εν τω μεταξύ, το 1902 είχε προεκταθεί η οδός Ιπποκράτους μέχρι τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας και τρία χρόνια αργότερα έγινε, όπως είδαμε, η μεγάλη αλλαγή, με  την ασφαλτόστρωση δρόμων. Τους αρχικώς ασφαλτοστρωθέντες ακολούθησαν η Λυκούργου, η Γεωργίου Σταύρου, η Απελλού, η Κρατίνου, η Ευπόλιδος, η Ερμού, μέχρι τη συμβολή της  με την Αιόλου,  η Σοφοκλέους, η Ευριπίδου. Η Αθήνα, εν μέση οδώ,  πλησίστια υποδεχόταν τον 20ό αιώνα. Κι αυτός τη δεξιώνεται.

Πηγές κειμένου: Θανάσης Γιοχάλας- Ζωή Βα?ου, Η Αθήνα τον 19ο αιώνα. Εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του Τύπου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2021.

 Βάνα Μπούσε, Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Όθωνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας,  2020.  

Πηγή φωτό:   Γιάννης Τσιώμης, Η Αθήνα ξένη στον εαυτό της. Η γέννηση μιας νεοκλασικής πρωτεύουσας, ΠΕΚ, Ηράκλειο 2021.